Kako je i zašto nastala piramida u Smederevu, gde se nalazi i šta danas znamo o svemu tome – sve to su zanimljive teme za svakoga ko voli istorijat našeg grada, ali da bismo u potpunosti razumeli ovu priču, potrebno je krenuti od početka…
Austrijske piramide
Geotopografske piramide ili geotopografski tornjevi, su geografski objekti postavljani u XVIII i XIX veku širom Austrijskog carstva. Kako izgledom liče na visoki konusno-piramidalni dimnjak, na starim mapama označene su kao piramide (nemački: Pyramide). Građene su od prepečenih cigala, a postavljane na visinskim kotama gde su služile pre svega kao topografski markeri (stubovi geodezijske triangulacije). To se vidi na kartama gde iza oznake piramide (trougao) i naznačene visinske tačke, stoji odgovarajući kod.
O starim geotopografskim piramidama – tornjevima u Srbiji se danas malo zna, i jako malo ih je ostalo. O vremenu nastanka i originalnoj nameni ovih objekata koji podsećaju na obelisk, postoje oskudni podaci. Njihov način izrade ukazuje na to da su bile korišćene i u vojne svrhe, za neki vid signalizacije.
Piramide su postavljane na uzvišenje, a sa svojom impozantnom visinom od 15 metara i bez toga bi se videle izdaleka. Po izgledu asociraju na dimnjak ciglane, a delom im je to i bila funkcija, pošto se u njima mogla paliti vatra. U dnu im se nalazi kameno postolje za loženje, a kroz unutrašnjost se dim odmah podiže visoko i sigurno se može videti na velikoj udaljenosti.
Na taj način bi mogle da se šalju i šifrovane poruke, ili bi se moglo upozoravati na opasnost jednostavnom dimnom signalizacijom. Na kartama piramide imaju upisane skraćenice „T:P“ i „T.Z.“ od čega je prva poznat termin u kartografskoj terminologiji – triangularna visinska kota (nemački: Triangulierungs punkt). Druga skraćenica verovatno se odnosi na geološki datum (nemački: Topographischer Zeitzone), pošto je svaki toranj postavljen tačno na referentnoj tački mreže geografske širine i dužine.
Piramide su izgrađene od kvalitetnih cigala i dobro su konstruisane, što je razlog da one koje nije uništilo stanovništvo i danas stoje. Postoji informacija da ih je bilo i na teritoriji Slovenije, Mađarske i Hrvatske. Na većini lokacija njihovog traga nije ostalo.
Piramida u Bačkoj
Ova neobična građevina se svojom pojavom izdvaja od okoline. Zbog uskog podnožja jasno je da nema funkciju pri tlu, već da je bitna njena visina. Na prvi pogled podseća na piramidu, a reč je zapravo o trigonometrijskoj tački prvog reda, koje su podizane u vreme Austrijske, a potom i Austrougarske monarhije. Raspoređene na svakih 15 do 20 kilometara, služile su za orijentaciju i premeravanje terena. Ova piramida je podignuta na najvišoj koti u Oromu, na 113 metara nadmorske visine. Prvobitno je napravljena od drveta, a potom joj 50-tih godina prošlog veka Jugoslovenska vojska menja „ruho“ u zidano, i od tada praktično niko ne brine o ovom zdanju, koje danas prkosi zubu vremena u ulozi objekta materijalne baštine.
Ovaj stub se zapravo naziva trigonometrijska tačka i koristi se samo u kartografiji, jer je geodeti koriste za snimanje terena. Od nekada gusto raspoređenih vidikovaca, u narodu zvanih „vojvođanskim piramidama“, ova u ataru Oroma, jedina je preostala na ovim prostorima. Priča se da je ona bila odrednica razgraničenja, kada je nakon Prvog svetskog rata rađeno teritorijalno razdvajanje sa Austrougarskom, te joj se pripisuje i epitet osnovne geodetske tačke.
Smederevska piramida
Mnoge piramide, pa i ova „naša“ na Zlatnom brdu, podizane su u vreme Austrijske i potom Austro- ugarske monarhije, na svakih 15 do 20 kilometara. Služile su za orijentaciju i premeravanje terena. U ovakve važne trigonometrijske tačke spadaju tornjevi visokih građevina, poput gradskih zdanja ili crkava, ali na terenu gde ih nema, građene su ovakve vertikale kao orijentir. Od nekada gusto raspoređenih vidikovaca ili piramida, ova u ataru Smedereva je jedina preostala. Koliko je poznato, praktično niko ne brine o ovom zdanju, iako predstavlja deo materijalne baštine grada.
Ova neobična građevina nalazi se tu još od vremena Austrougarske monarhije, a moguće i duže, još od kraja XVIII veka, kažu planinari iz smederevskog PSK Čelik. Danas piramidu obilaze izletnici i planinari tokom svoje akcije „Staza zdravlja“.
Ovakvi objekti su bili ucrtani u karte drugog vojničkog premera tla koji je rađen s kraja XVIII veka. Neobična građevina izdvaja se od okoline, a zbog uskog podnožja jasno je da nema funkciju pri tlu, već da je bitna njena visina. To je trigonometrijska tačka prvog reda.
Ova piramida nije bila važna geodetska odrednica samo u vreme podizanja i potom u XIX veku, već je ona bila čvorna i vezna tačka kada je nakon Prvog svetskog rata, rađeno razgraničenje s Austrougarskom. Stručnjaci iz ove branše kažu da bi, upravo zbog toga, piramidu trebalo zaštititi kao osnovnu geodetsku tačku.
Smederevska je najviša kotna tačka Smedereva, na 219 metara nadmorske visine. Piramida se nalazi se na brdu Gorica, pored starog puta za Udovice i dalje za Grocku i Beograd. To je stari Beogradski put. Izgrađena je za vreme austrijske okupacije Smedereva pod komandom feldmaršala Ernest Gideon Laudona 1790. godine. Tu su bile njihovi istureni osmatrački položaji i redut br.1.
Graditelj piramida – Ko je bio Ernest Gideon Laudon?
Ernest Gideon Laudon je rođen u Estoniji, u vojnoj porodici škotskog porekla. Borio se u ruskoj vojsci (1732.-1741.g.) u ratu za poljsko nasleđe (1733.-1735.) i rusko-osmanlijskom ratu (1735.-1739.). Služio je u austrijskoj vojsci od 1742. godine i od tada je komandovao hrvatskim trupama. Bio je heroj prošlog veka, kome se divila cela Evropa, čije je ime i danas slavno i koga je dobra carica Marija Terezija smatrala svojim spasiocem.
Ernest Gideon Laudon je bio učesnik Sedmogodišnjeg rata u kome je postao general i dve godine kasnije dobio je plemićku titulu barona. Početkom 1778. godine postao je feldmaršal. Borio se u ratu za bavarsko nasleđe bez ikakve slave, dok se proslavio u austrijsko – osmanlijskom ratu, osvojio je Drežnik, Dubicu i Novi. Godine 1789. zauzeo je Berbir (Bosanska Gradiška), a imao je uspeha i u Srbiji – osvojio je Beograd i Smederevo.
Nikola Tasić / SDCafe.rs