Na ušću reke Jezave u Dunav, po nalogu Ðurđa Brankovića, na krajnjem severu zemlje, dovoljno udaljena od turskog osvajanja sa juga, a u blizini hrišćanske Ugarske, 1428. godine počinje izgradnja Smederevske tvrđave, sedišta svetovne i crkvene vlasti tadašnje Srbije. Velike količine kamena, neophodne za izgradnju, dovlačene su sa antičkih lokaliteta -Viminacijuma, Marguma i Kuliča, a žrtvovana su i srpska srednjovekovna groblja. Za dve godine sagrađen je Mali grad, trougaone osnove, sa šest kula, od kojih je najjača Donžon. Mali grad je sagrađen u periodu od 1428 – 1430, dok godina završetka Velikog grada nije zabeležena.
O zidanju grada sačuvan je natpis izveden crvenom opekom na Despotovoj kuli. U unutrašnjosti Malog grada prema Dunavu, nalazila se sala za prijeme, odnosno magna sala audientie sa tri gotske bifore, u kojoj se odvijao život srednjovekovnog dvora. Uz nju se nalazila prostorija sa romaničkom biforom, namenjena vladarskoj porodici. U Malom gradu radio je poznati zlatarski i prepisivački centar, kao i kovačnica novca.
U periodu od 1430-1439. godine podignut je Veliki grad, poštujuci osnovu trougla, sa površinom od gotovo 11 ha, čime je smederevska tvrđava svrstana u red najvećih evropskih ravničarskih utvrđenja. Prvobitno, Tvrđava je zidana za odbranu od hladnog oružja, a ubrzo je prilagođena ratovanju vatrenim oružjem. U dužem, mirnom vremenskom periodu od 1444. do 1453. godine podignute su dve polukružne i jedna poligonalna kula prema Dunavu. U Velikom gradu nalazi se 19 kula čija je visina iznosila i preko 20 metara. U ovom prostoru su se nalazile Dvorska i Blagoveštenjska crkva u kojoj su čuvane mošti Svetog Luke, i danas zaštitnika Smedereva. Veliki grad postao je poznat zanatski i trgovački centar u kome je delovala i Dubrovačka kolonija. Nakon turskog osvajanja Smedereva 1459. godine prestala je da postoji srpska srednjovekovna država.Turci su 1480. godine oko Tvrđave dozidali spoljašnji bedem, a na uglovima i ulazu u grad 4 poligonalne kule sa topovskim otvorima, zidane materijalom porušene Blagoveštenjske crkve.
Spoljni bedem prema varoši i turska ugaona kola na ulazu u Grad porušeni su izgradnjom železnicke pruge 1880. godine. Ključevi Smederevske tvrđave vraćeni su Srbiji u vreme kneza Mihaila Obrenovića 1867. godine. U Prvom svetskom ratu Tvrđava je bila teško oštećena. Poslednje, najveće razaranje dogodilo se u eksploziji municije, 5. juna 1941. godine. Uprkos tome, smederevska tvrđava spada u red najočuvanijih srednjovekovnih zdanja.
Stavljena je pod zaštitu države kao kulturno-istorijski spomenik odlukom Odeljenja za zaštitu spomenika kulture pri Umetničkom muzeju u Beogradu pod brojem 881 od 8. oktobra 1946. godine. Ova odluka je doneta na osnovu odredbi tadašnjeg Saveznog zakona o zaštiti spomenika kulture i prirodnih vrednosti. Danas ovo velelepno zdanje čeka da bude rekonstruisano, da zablista u punom sjaju. Do tada, ono će ipak biti jedno od omiljenih mesta za vecinu Smederevaca.
BRANKOVIĆI I SMEDEREVO
Poslednju srpsku srednjovekovnu prestonicu, Smederevski grad, podigla je i u njoj stanovala poslednja srpska dinastija srednjeg veka – Brankovići. Pod ovim imenom Brankovići su poznati od vremena dubrovačkog istoričara Mavra Orbina, a prozvani su tako po svom rodonačelniku sevastokratoru Branku Mladenoviću, sinu vojvode Mladena. Preko dva i po veka prisustva Brankovića u istoriji srpskog naroda ispunjeno je političkom, vojnom, duhovnom, vladarskom i ktitorskom delatnošću, bezmalo svakog člana ove značajne i razgranate porodice. Svojim delovanjem i porodičnim vezama sa tadašnjim carskim, kraljevskim i plemićkim kućama, Brankovići su obeležili poslednje decenije postojanja srpske države, i ujedno bili ti, koji su posle propasti Despotovine započeli dugu istoriju Srba u Ugarskoj.
Šest pripadnika ove dinastije nosilo je znake despotskog dostojanstva, mnogi su bili učesnici brojnih i velikih bitaka, poneki su završili kao znameniti monasi, a nekoliko članova porodice dobilo je i svetiteljski čin.
Najistaknutiji član ove porodice, mudri i plemeniti covek gorke sudbine, „gospodin i samodržac Srbljem“, despot Ðurad Branković, oženjen Jerinom, Grkinjom sa Peleponeza koja je vodila poreklo od carske porodice Kantakuzin, podigao je monumentalni Smederevski grad, poslednju srpsku prestonicu srednjeg veka. Na južnom zidu kule u Malom gradu biće ispisano: “ V Hrista Boga blagoverni despot Ðurad gospodin Srbljem i Pomorju zetskomu, povelenijem jego sazida se grad siji v leto 1430 .“
Despot Ðurad Brankovic preminuo je 24.XII 1456. godine. Nepune tri godine kasnije, 20.VI 1459, palo je Smederevo, a sa njim i srpska Despotovina. Bilo je potrebno da protekne više od tri veka tame, da bi Smederevo doživelo vaskrsnuce. Dana 8.XI 1805.godine, Srbi su oslobodili grad od Turaka i u njega preselili Pravitelstvujušči sovjet. Na ovaj nacin, Smederevo je postalo prva prestonica Srbije novog veka.
O ÐURÐU BRANKOVIĆU
Ðurad je, dolaskom na presto Despotovine u godinama pune zrelosti i životnog iskustva, prionuo na sređivanje unutrašnjih prilika u zemlji da bi se mogao suprotstaviti složenoj međunarodnoj situaciji. Po vizantijskim izvorima, titulu despota Ðurađ je dobio od Cara Jovana VIII Paleologa. Sa tom titulom se prvi put javlja u jednom ugarskom dokumentu od 16. VII 1429. godine. Do tada je bio sa titulom „duks“ i kao „gospodin Srbljem“, početkom 1429.
Oženio se 1414.godine Jerinom Kantakuzin, od solunskih Kantakuzina. Ovaj brak je sklopljen u njegovoj 39. godini, pa je verovatno i ranije bio oženjen. Sa vizantijskom princezom Jerinom omao je sinove Grgura, Stefana, Lazara i Teodora, kao i kćer Katarinu. Ðurad je iz nekog ranijeg braka svakako imao još dece, jer se kao njegove kćeri javljaju Jelena i Mara. Mara je postala sultanija, žena Murata II, i prema izvorima imala je 50. godina kad je postala udovica, 1451. godine.
Despot Ðurad je nastavio da vlada u veoma teškim okolnostima. Njegovo vreme, inače, obeležavaju veliki događaji. Turci konacno 1430. zaposedaju Solun, od 1431. do 1439. trajao je dugi Bazelski sabor, 29.V 1453. pao je i Carigrad, i Zapad je prinuđen da traži drugi put za Indiju, a 1.VI 1455. palo je i Novo Brdo. Na ušću Jezave u Dunav, despot Ðurad je podigao novi utvrđeni grad sa 24 kule. Gradnja Smedereva trajala je samo dve godine -1429. i 1430. Težinu gradnje i kuluka narod je svalio na Ðurdevu ženu Jerinu i njene Grke, koji su već u velikom broju prispeli u Srbiju, a posle pada Carigrada bilo ih je još više.
Despot je pokušao da stabilizuje Srbiju udajom svojih kćeri. Pored Mare, koja je već bila žena Murata II, Katarinu je udao za grofa Ulriha Celjskog, rođaka druge Zigmundove žene. Sa Venecijom je uspeo da sklopi pogranični ugovor 1435. godine, u kojem se prvi put javlja naziv Crna Gora. Iz godine 1429. potiče darovnica atoskom manastiru (Svimenu) Esfigmenu, veliki dokaz Ðurdevog gospodstva, darežljivosti, ali i bogatstva i moći.
Esfigmentska povelja Despota Đurđa
Po neizrečenom milosrđu i čovekoljublju vladara mog slatkog mi Isusa i po njegovoj svemilostivoj dobroti odabrao je smirenost moju i postavio me za naslednika roditelja mojih, za gospodara Srbima. Tako sam ja despot Ðurađ milošću božjom u Hrista Boga pravoverni i hristoljubivi gospodar sa od Boga darovanom mi pobožnom i hristoljubivom gospodaricom despoticom gospođom Jerinom. Gospostvo mi piše da se da na znanje svima kako je gospostvu našem došao iz časne i Svete Gore, iz časnog i carskog manastira Spasove obitelji Vaznesenja Gospodnjeg, koji se zove Svimen (Esfigmen), duhovnik jermonah gospodin David, najčasniji među sveštenoinocima, kojeg mi u Hristu volimo, i zamolio je gospodstvo naše da budemo ktitori višerečenog manastira. Mi pak milosrđem pokrenuti i preporukom zapovesti vođeni blagoizvoleli smo da udovoljimo njegovoj molbi i prihvatili smo da od danas budemo ktitori višerečenog manastira, da se zove manastirom gospodstva našeg.
Molimo i onog koga će Bog izabrati da bude naslednik posle nas prestola našeg, bilo sina našeg, ili nekog drugog, da ovo naše zaveštanje ne bude narušeno nego potvrđeno. Ako se neko obuzet zavišću ili lakomstvom usudi da naruši bilo šta od onog što smo gore zapisali, taj da je proklet od Gospoda Boga Svedržitelja i od Prečiste Bogomatere i od sile časnog i životvornog krsta, i od dvanaest svetih i svehvalnih i vrhovnih apostola, i od trista osamnaest svetih bogonosnih otaca u Nikeji, i od svih svetih koji su od početka sveti ugodnici Gospodnji. Zadatom rečju i zapovešću gospodstva našeg utvrdilo se i zapisalo se godine 6938. septembra 11. u patrijaršiji u Žiči.
Milošću božjom gospodar Srba despot Ðurađ.