Dan primirja: O Velikom ratu i jednom Smederevcu u njemu…

Dan primirja obeležava se 11. novembra u sećanje na potpisivanje primirja kojim je okončan Prvi svetski rat.

U Srbiji se proslavlja od 2012. godine. Amblem praznika je cvet Natalijina ramonda, ugrožena vrsta u Srbiji, a u botanici poznat i kao cvet feniks. Takođe, oko cveta je traka Albanske spomenice.

Srbija u Prvom svetskom ratu

Kraljevina Srbija ratovala je protiv Austrougarske i drugih Centralnih sila od  28. jula 1914. godine pa sve do završetka Prvog svetskog rata 1918. godine.

Prve godine Srbija koja je imala u ratu testiranu vojsku sa 350.000 vojnika je potukla slabiju austrougarsku balkansku armiju od 290.000 regularnih vojnika i garnizonskih trupa koje nikad nisu učestvovale u ratu.

Naredne godine srpska vojska se suočila sa novim neprijateljskim jedinicama i revanštiskičkim napadom Bugarske. Usledilo je povlačenje preko Albanije kako bi se izbegla predaja. Na Krfu se, nakon velikih gubitaka, vojska odmorila, naoružala i reorganizovala.

Na Solunskom frontu je već 1916. godine zabeležila uspehe. Borbe za probijanje fronta počele su septembra 1918. godine. Srpska vojska nezadrživo je napredovala i 1. novembra 1918. godine oslobođen je Beograd. Zahvaljujući oslobađanju Srbije i raspadu Austrougarske, mesec dana kasnije stvorena je kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.

Gubici Srbije u Velikom ratu

Srbija je u Velikom ratu izgubila 62 % muškaraca od 18 do 55 godina; 53% je poginulo, a 9% su postali trajni invalidi. Svaki četvrti, odnosno peti stanovnik bio je žrtva Velikog rata.

U odnosu na celokupno stanovništvo, Srbija je bila država sa najvećim brojem ljudskih žrtava. Pored direktnih gubitaka u ratu, glad, siromaštvo, mrazevi i infekcije povećali su broj smrtnosti. Samo od pegavog tifusa u Srbiji je preminulo oko 350.000 ljudi.

Pobedu u Prvom svetskom ratu Srbija je nesrazmerno skupo platila pošto su gubici srpske vojske bili 311.000 vojnika u što su uračunati svi poginuli, ranjeni, nestali i zarobljeni dok je još nepoznat broj vojnika umro od bolesti, gladi i sličnog.

Gubici Smedereva u Velikom ratu

Smederevo je kao pogranična varoš u vreme izbijanja Velikog rata imalo izuzetan strateški značaj i zbog toga je stradalo i podnelo veće žrtve od nekih drugih tadašnjih srpskih gradova slične veličine.

Po poslednjem popisu pre Prvog svetskog rata obavljenom 1910. godine, Smederevo je imalo 7.411 stanovnika. Kada su Nemci 1916. popisali stanovništvo, zabeležili su da ima samo 4.165 Smederevaca.

Nemali broj ih je sa srpskom vojskom bio daleko, ostavivši kosti u raznim bojevima i stradanjima podalje od rodnih kuća. Više stotina žitelja Smedereva je bilo internirano ali ih je mnogo i stradalo u gradu i okolini.

Tačan broj poginulih vojnika iz našeg grada nikada tačno nije utvrđen, ali o njima svedoče spomen obeležja, podignuta uglavnom dvadesetih godina prošlog veka, a takvih je, od 28 naseljenih mesta na teritoriji Smedereva u čak 23.

Dan oslobođenja Smedereva, 30. oktobar, obeležava se kraj spomenika iz 1926. sada postavljenog pored crkve Svetog Georgija.

Smederevac u Velikom ratu

Jedan od onih koji je bio učesnik ratnih događaja jeste i Života Tasić – Žika Ćora, solunski vojnik i borac. On je sa kraljem Petrom I Karađorđevićem i srpskom vojskom, prošao golgotu i Albaniju od 1914. do 1918. godine. Za vojničke zasluge, dobio je Karađorđevu zvezdu III reda i boračku penziju. U proboju Solunskog fronta izgubio je desno oko, otuda i nadimak Žika Ćora.  

U vreme između dva svetska rata Života Tasić aktivno se bavio ribolovom i otkupom ribe od smederevskih i drugih alasa na Dunavu. On je u taj posao uključio svoju familiju: tri sina Dragoslava, Božidara i Milana. Sa Smederevske strane Dunava, kod Prevoza, imali su ribarsku kolibu koja je bila „pomoćna proizvodna prostorija“. U njoj su držali alat, tu su vršili popravke pocepanih mreža, odatle su kretali i tu se vraćali nakon ribolova.

1925. godina – Venčanje Žikinog sina Dragoslava i Zorke

Njegov sin bio je čuveni alas Dragoslav Tasić – Draga Calion, a njegov je ponosni unuk autor je ovih redova u sećanje na Veliki rat i sve Smederevce koji su ga vodili i na kraju dobili.

Autor: Nikola Tasić Cale