Dunav je, nakon Volge, druga najduža i druga vodom najbogatija reka u Evropi, te najduža reka u Evropskoj uniji. Reka Dunav izvire u Švarcvaldu (Schwarzwald) (šumovit planinski kraj u pokrajini Baden Vitenberg (Baden-Württemberg) na jugozapadu Nemačke), spajanjem rečica Brigah (Brigach) i Breg (Breg), u mestu Donaušingen (Donaueschingen). Dalje teče prema istoku, kroz nekoliko glavnih gradova u srednjoj i istočnoj Evropi (Beč, Bratislava, Budimpešta i Beograd), te nakon 2.850 km, na obali Crnog mora, stvara deltu u Rumuniji i Ukrajini, koja se nalazi na popisu svetske baštine UNESCO-a.
Kroz istoriju a i danas, Dunav je uvek bio važan međunarodni plovni put. Dugo vremena je bio i severoistočna granica starorimske države. Reka danas teče kroz ili čini granicu deset država, a to su redom od izvora prema ušću: Nemačka (7,5%), Austrija (10,3%), Slovačka (5,8%), Mađarska (11,7%), Hrvatska (4,5%), Srbija (10,3%), Bugarska (5,2%), Rumunija (28,9%), Moldavija (1,7%) i Ukrajina (3,8%).
U rečni sliv spada i deset drugih država čije reke kao pritoke vodama snabdevaju Dunav: Italija (0,15%), Poljska (0,09%), Švajcarska (0,32%), Češka (2,6%), Slovenija (2,2%), Bosna i Hercegovina (4,8%), Crna Gora, Makedonija, Grčka i Albanija (0,03%).
Dunav na mapi
Jedina velika evropska reka koja teče od zapada prema istoku je upravo Dunav. Nakon puta od 2.850 kilometara reka se uliva u Crno more u području delte Dunava (4.300 km2) u Rumuniji i Ukrajini. Za razliku od ostalih reka, dužina Dunava meri se od ušća do izvora, a polaznom tačkom smatra se svetionik u Sulini na Crnom moru. Važeći sliv Dunava ima površinu od 817.000 km². Pritoke koje se nalaze većinom u Alpima, uglavnom dolaze s desne strane. Početak Dunava stvaraju dve rečice u Švarcvaldu, Breg i Brigah. Izvor Brega je blizu Furtvagena (Furtwangen) na 1.078 metara visine. Budući da ova rečica prelazi duži put, geografski se smatra izvorom Dunava. Dve rečice spajaju se u Donaušingenu (Donaueschingen)gde se, u parku dvorca, nalazi fontana iz 19. veka zvana „Donaukvele “(„Donauquelle”) koja simbolizuje službeni izvor reke.
Dunav iz Baden Vitenberga( Baden-Württemberg) gde prolazi kroz Simaringen (Sigmaringen) i Ulm, ulazi preko Bavarske Regensburg (Regensburg i Pasau(Passau) u severnu Austriju (prolazeći kroz Linz i Beč), pa kroz jug Slovačke gde prolazi kroz Bratislavu, prelazi preko Mađarske (kroz Budimpeštu) od severa prema jugu te između Baranje i rečnog ostrva Karapandže ulazi u istočnu Hrvatsku. Zatim izbija na granicu Hrvatske i Srbije (Vojvodina), te ugrubo prati granicu ove dve države. Prolazi pored Vukovara, a kod Iloka napušta Hrvatsku i ulazi u Srbiju. Na ulasku u Srbiju prolazi pored Bačke Palanke, zatim Novog Sada, Beograda sa Zemunom, Smedereva. Reka kasnije predstavlja granicu između Srbije i Rumunije, pa kasnije i između Rumunije i Bugarske, nakon čega se uliva u Crno more u Rumuniji, tvoreći veliku deltu na granici s Ukrajinom. Republika Moldavija je 1990. godine, dobila pristup na otprilike 300 metara leve obale reke kod Giugiuleotija između gradova Galari i Reni).
Dunav kroz Rumuniju
Važno je i spomenuti i kanal Rajna-Majna-Dunav. Ovaj plovidbeni kanal, koji se nalazi u Bavarskoj, u Nemačkoj, spaja velike reke Majnu i Dunav. On ima veliki značaj, jer spaja Crno more sa Severnim morem i Atlantskim okeanom. Završen je 1992. godine i dugačak je 171 km. Dunav povezuje i zemlje Balkana – Balkanskog poluostrva međusobno, kao i sa ostatkom Evrope. Svojim tokom dužine 2.857 km, reka Dunav zauzima 33. mesto u svetu i drugo u Evropi.
Dunav je važan izvor pijaće vode za deset miliona ljudi koji žive duž reke. U Baden Vitenberg (Württemberg) vodovodno preduzeće koje pijaćom vodom snabdeva područje između Štutgarta (Stuttgart), Bad Mergenthajma (Bad Mergentheim), Alena (Aalen) i okruga Alb-Donau, 30% vode od 30 miliona kubnih metara (2004. godine) čini prerađena dunavska voda. Drugi gradovi kao Ulm ili Pasau koriste i veće količine dunavske vode kao vodu za piće.U Austriji se 99% vode za piće crpi iz podzemnih izvora, a dunavska voda se koristi samo u razdobljima velikih vrućina. Slično je i u Mađarskoj, gde 91% pitke vode čini voda iz podzemnih izvora. Druge zemlje takođe slabo koriste vodu iz Dunava, zbog snažnog zagađenja. Samo mesta na rumunskoj obali koriste ovu vodu za piće, jer je reka na tom području ponovo čista (Drobeta Turnu-Severin, Delta Dunava).
Dunav u Austriji.
Rečni sliv Dunava obuhvata devet drugih država: Italija (0,15 %), Poljska (0,09 %), Švajcarska (0,32 %), Češka (2,6 %), Slovenija (2,2 %), Bosna i Hercegovina (4,8 %), Crna Gora, Makedonija i Albanija (0,03 %). Reka služi kao granica na 1 070,9 kilometara, što je 37 % njene ukupne dužine. Četiri zemlje nalaze se samo na jednoj strani reke (Hrvatska, Bugarska, Moldavija, Ukrajina).
Pored toga što je Dunav velika plovna reka, samim tim je i jedan od najvažnijih faktora ekonomskog, urbanog, kulturnog i istorijskog razvoja regiona koji nastanjuje 115 miliona ljudi. Dunavski basen je stanište preko 2.000 biljnih vrsta i više od 5.000 životinjskih vrsta. Na području toka Dunava živi više od polovine populacije medveda, vuka i risa, kao i značajna ptičja staništa vrsta kao što je Dalmatinski pelikan.
Dunav je faktor efikasne evropske saradnje, kao i nacionalnog i regionalnog razvoja, gde reka svojim potencijalom utiče na intenziviranje poljoprivrede kroz navodnjavanje, razvoj industrije povezan sa jeftinim vodenim prevozom, transport, lučke aktivnosti, sezonsku rekreaciju i kulturni turizam. Ova regija se smatra “makroregionom” na osnovu zajedničkih vrednosti, zajedničkog istorijskog nasleđa i zajedničke budućnosti. Takođe, zemlje dunavskog regiona dele i dugu istoriju saradnje. Konvenciju o zaštiti Dunava 1994. godine je potpisalo 14 država sa ukupnom teritorijom vodom od 2.000 km2. Države potpisnice ove konvencije su i ujedno i potpisnice EU strategije za dunavski region.
Resursi životne sredine dele se između država i prevazilaze nacionalne interese. Ovo se posebno odnosi na Dunavski region koji obuhvata planinske oblasti kao što su Karpati, Balkan i deo Alpa. Ova regija takođe ima bogatu i jedinstvenu floru i faunu, vodenu i kopnenu, uključujući i nekoliko mesta u Evropi koja su dom za pelikane, vukove, medvede i risove. Ta mesta su pod sve većim pritiskom ljudskih aktivnosti. Saradnja je od ključne važnosti, inače ono dobro učinjeno na jednom mestu biva anulirano zanemarivanjem drugih mesta. Postojeće strukture za saradnju treba da budu ojačane.
Dunavska klisura.
Svojim moćnim plovnim tokom od 2.488 km, Dunav povezuje 10 susednih zemalja. Dunav svojih srednjim tokom ulazi u Srbiju na tromeđi Mađarske, Hrvatske i Srbije. U obliku živopisne delte Dunava na području od 5.500 km2, reka Dunav se u Rumuniji uliva u Crno more, između Rumunije i Ukrajine. Sliv Dunava je podeljen na tri fizičko-geografske sredine: sliv gornjeg ili alpskog Dunava, sliv srednjeg ili panonskog Dunava i sliv donjeg ili vlaškopontijskog Dunava. Kroz Srbiju Dunav protiče dužinom od 588 km, uz čiju obalu je izgrađena uzbudljiva biciklistička staza, koja privlači bicikliste iz Srbije i čitavog sveta.
Dunav u Srbiji
Dunav kod Smedereva
Dunav u Srbiju ulazi na svom 1.433. kilometru, na sredini svog toka, na tromeđi Mađarske, Hrvatske i Srbije. Prvo značajnije naselje na ovom delu Dunava je Apatin, nadaleko čuven po proizvodnji piva. Nedaleko se nalazi grad Sombor, najzeleniji grad u Vojvodini. Dalje tok Dunava vodi do Fruške Gore, usamljene planine koja u sebi krije brojna znamenja. Na njoj se nalazi 15 srednjevekovnih manastira, Nacionalni park, kao i Put vina.
Na 1.255. kilometru stiže se do grada Novog Sada. Ulaz u Novi Sad čuva Petrovaradinska tvrđava, jedna od najlepših tvrđava na Dunavu. Novi Sad je jedan od najznačajnijih ekonomskih, kulturnih i političkih centara u Srbiji. Desetak kilometara dalje dolazi se do Sremskih Karlovaca. U Karlovcima je 1699. godine potpisan mir između Austrije i Turske. Sledeća stanica na toku Dunava je Stari Slankamen. Ovde se reka Tisa uliva u Dunav, mesto na kome je po legendi sahranjen Atila Bič Božiji.
Petrovaradinska tvrđava
Put dalje vodi do Beograda, glavnog grada Srbije. Sa reke se pruža impresivan pogled na beogradsku tvrđavu Kalemegdan. Beograd je nezaobilazan za sve posetioce. Dunav dalje, preko Vinče, vodi do grada Smedereva. Na obali Dunava leži moćno smederevsko utvrđenje, koje je podigao srpski despot Đurađ Branković. Nekada se u Smederevu nalazila prestonica Srbije, danas je ovo grad koji podseća na moćne dane srpske srednjovekovne države. Pre Srebrnog jezera pruža se pogled na tursko utvrđenje Ram. Nedaleko započinje ulaz u Đerdapsku klisuru, Gvozdena vrata Dunava. Ulaz u Klisuru čuva Golubački grad, srednjovekovno utvrđenje impozantnog izgleda.
Đerdapska klisura je najveća rečna klisura u Evropi. Deli se na dve klisure, Gornju i Donju. Gornja obuhvata Golubačku klisuru i Gospođin vir, a Donja Kazansku i Sipsku klisuru. Ovde se nalazi i Nacionalni park Đerdap, najveći Nacionalni park u Srbiji. Neizostavni delovi na ovom toku Dunava su Lepenski vir, jedno od najvećih i najznačajnijih mezolitskih i neolitskih arheoloških nalazišta, kao i Diana, stari utvrđeni grad smešten ispod hidrocentrale Đerdap I.
Kalemegdanska tvrđava
Trajanov most je monumentalna građevina i jedan od simbola Đerdapske klisure. Izgrađen je po naredbi rimskog cara Trajana sa ciljem da se spoje Gornja Mezija i Dakija. Dužina mosta iznosila je 1.097 metara, što ga je gotovo hiljadu godina činilo najdužim mostom na svetu. Danas na žalost nema mnogo ostataka od ove građevine. Trajanova tabla je još jedan simbol Đerdapa. Ovo je latinski natpis posvećen rimskom caru Trajanu. Tokom izgradnje hidrocentrale Đerdap, rimski put, na kome se nalazila tabla, je potopljen. Tada je Trajanova tabla izmeštena 21,5 metara naviše.
Smederevska tvrđava
Dunav je najširi kod Donjeg Milanovca. Nekoliko kilometra od Milanovca dolazi se do dela reke koji se naziva Veliki i Mali kazan. U Velikom kazanu Dunav ima dubinu od čak 90 metara, a u Malom kazanu širinu od 300 metara. Na Dunavu se, u blizini Negotina, nalazi još jedno interesantno mesto. Reč je o Prahovu, gde su Nemci tokom Drugog svetskog rata potopili više desetina svojih brodova, kako ne bi dospeli u ruke Sovjetima. Kada se vodostaj Dunava smanji, pojedini brodovi izvire. Na njima se i danas nalaze neaktivirane mine, i ako su svojevrsna atrakcija, predstavljaju izuzetnu opasnost za brodove koji plove ovim delom Dunava.
Na svom 588 kilometara dugom putovanju kroz Srbiju, Dunav otkriva veliki broj znamenja koja Srbija poseduje. Na dunavskom toku kroz Srbiju nalazi se izuzetno vredno prirodno blago, kao i brojni kulturno – istorijski spomenici. Najvažnije pritoke Dunava u Srbiji su: Drava, Sava i Drina na zapadu, Morava na jugu, Tisa, Tamiš, Moriš i Timok na severu i istoku, gde su bile najznačajnije linije komunikacije.
Nikola Tasić Cale
SDCafe.rs