Sve Smederevske crkve

Mnogi ljudi danas smatraju da je crkva građevina. Ovo nije biblijsko razumevanje crkve. Reč crkva dolazi od grčke reči “Ecclesia“ koja se definiše kao “zajednica“ ili “oni koji su pozvani“. Koren reči “crkva“ ne označava građevinu već ljude. Ironija je u tome da ako danas pitate ljude u koju crkvu idu, oni će reći Baptističku, Metodističku ili neku drugu denominaciju. U mnogim slučajevima pod tim oni podrazumevaju zgradu ili denominaciju.

Crkva je telo Hristovo. “I sve je pokorio pod Njegove noge, a Njega je dao crkvi za glavu više svega; ona je Njegovo telo, punoća onog koji sve ispunjava u svemu.“ Telo Hristovo je sastavljeno od svih verujućih od dana Pentekosta do dana Uznesenja. Telo Hristovo obuhvata dva aspekta:

1.Univerzalna crkva je crkva koju čine svi koji imaju ličan odnos sa Isusom Hristom.
“Jer smo svi mi jednim Duhom kršteni za jedno telo, bili Judeji ili Grci, bili robovi ili slobodni. I svi smo jednim duhom napojeni. Pa ni telo nije jedan ud, nego mnogi.“ Istinska crkva Božija nije neka posebna zgrada ili denominacija.

2.Lokalna crkva je opisana u Galatima 1: Ono što mi zovemo lokalna crkva; Baptistička crkva, Luteranska crkva, Katolička crkva itd., nije Crkva kao univerzalna crkva-već lokalna crkva. Univerzalna crkva se sastoji od onih koji su poverovali u Hrista za spasenje. Elem, crkva nije građevina ili denominacija. Prema Bibliji, crkva je telo Hristovo-svi koji su poverovali u Hrista za spasenje.

U Smederevu su od davnina postojale pravoslavna, katolička, mojsijevska i islamska crkva.

Mojsijevska-Jevrejska crkva
Prvi dokazi o prisutnosti Jevreja na prostorima koji čine granice današnje Srbije potiču iz IX veka, a pre uspostave i same srpske države ili uključenja tog prostora u njene granice, svakako jesu artefkati sadržani u reljefnim prikazima tipično jevrejskog simbola Menore, sedmokrakog svećnjaka koji datiraju iz IX veka, a koji su pronađeni u nekropoli vojvođanskog mesta Čelarevo u Bačkoj.
Najstariji poznati pisani pomen iz tog vremena, a koji posredno svedoči o prebivanju Jevreja na teritoriji tadašnje srednjovekovne Srbije, jeste odluka Kotorskog gradskog veća iz januara 1186. godine. A grad Kotor je u to vreme u sastavu srednjovekovne Srbije i vlasti velikog župana Stefana Nemanje (1166-1196).

Menora

Menora je sedmokraki svećnjak koji je bio jedan od glavnih objekata u šatoru tokom lutanja Jevreja po pustinji, i kasnije, u Hramu u Jerusalimu. Menora iz Šatora sastanka opisana je na dva mesta u Bibliji. Bog je Mojsiju pokazao prototip Menore na Sinaju, kada mu je predao Toru. Iz stalka se izvijalo najviše šest grana, po tri sa svake, čineći sedam grana ukupno. Bile su skovane od jednog komada zlata. Izbeglice koje su se vratile iz vavilonskog ropstva ponovo su sazidale hram 516. p. n. e. i postavili jednu jedinu Menoru. Menora se pojavljuje na Sagalovom vitražu u Jerusalimu. Danas je Menora grb moderne države Izrael

Magen David (Davidova zvevda)

Davidova zvezda, ili Magen David je simbol judaizma zajedno sa velikim svećnjakom (Menora). Ime je dobila po jevrejskom kralju Davidu. Zvezda je služila kao simbol razlikovanja u hrišćanskom  svetu. U Evropi zvezdu je uvela Rimokatolička crkva 4. lateranskim koncilom 1215., da bi sprečila polne odnose Jevreja i Hrišćana. U islamskom svetu Jevreji su nosili svoju odoru već u VIII i IX veku. Nakon osnivanja države Izrael, Davidova zvezda je prihvaćena kao simbol zastave države Izrael i, uz dodatak mača i maslinove grančice, kao simbol „Caala” (odbrambena vojska Izraela).

Jevreji u Smederevu

Smederevo je još u XVI veku bio jak ekonomski centar i samim tim privlačilo je ljude da se u njemu nastane. Još polovinom ovog veka Smederevo su počeli da naseljavaju Sefardi, Jevreji poreklom iz Španije. Obično gde se nalaze Jevreji, nalazi se i Sinagoga i Jevrejsko groblje.

Najvažniji dokument za proučavanje istorije smederevskih Jevreja jeste knjižica dr Leontija Pavlovića, koja se danas čuva u Jevrejskom istorijskom muzeju u Beogradu. Knjiga nosi naziv: “Prilog izučavanju istorije smederevskih Jevreja“, Zbornik Jevrejskog istorijskog muzeja Beograd br. 4/1979.

Jedini vidljivi trag postojanja i življenja Jevreja u Smederevu je jevrejsko groblje. Prema popisu stanovništva 1890. godine u Smederevu je živelo 100 Jevreja, a 1895. njih 139. Godine 1927. bilo je 36 članova Jevrejske opštine, i 78 stanovnika Jevreja, predsednik Jevrejske opštine bio je Moša Heskija, a pročelnik sinagoge Avram Avramović.

Sinagoga u Smederevu
U ovoj knjižici dr Leontija Pavlovića o sinagogi (crkvi) u Smederevu piše sledeće: “Kuća-Sinagoga, u ulici Despota Stefana br. 3, sa kućištem, dvorištem i vrtom, 9,14 ari, parcela br. 242 ZKU br. 458- vlasnik Jevrejska veroispovedna i školska opština Smederevo. Imovina je vraćena rešenjem posl.br. R-408/50 od 17. V. 1951.g.“. “Pošto je mahala zajedno sa Sinagogom bila locirana prema pristaništu i Tvrđavi, to su ovi objekti u celosti nestali prilikom Eksplozije municije 5. juna 1941.godine“. Pre Drugog svetskog rata u Smederevu je živelo 83 Jevreja. Rat su preživela samo tri smederevska Jevrejina. Predsednik Jevrejske opštine bio je Leon Tajtacak, a rabinsku dužnost vršio je Benjamin Hazan.

Islamska-Muslimanska crkva
Islam
Islam je monoteistička religija koja potiče od učenja Mmuhameda iz VII veka. Zasniva se na veri u jednog Boga (Alah), izabranost Muhameda za božijeg poslanika, predodređenost ljudske sudbine, nagradu za dobra dela i kaznu za loša, sudnji dan i vaskrsenje mrtvih. Postulati islama objavljeni su u Hadisima odnnosno Zbirkama islamskih knjiga, a u sam temelj islama spada i sveta knjiga Kuran. Kuran je zbirka otkrovenja koji su isključivo od Svevišnjeg Boga i predstavlja isključivo Božiju reč. Sledbenici islama se nazivaju muslimani, „oni koji se potčinjavaju“ Božjoj volji. Osnovne obaveze svakog muslimana su vera u jednog Boga (Alaha) i Muhameda kao njegovog poslanika, molitva pet puta dnevno, post u mesecu Ramazanu, davanje milostinje i hadžiluk (hodočašće u Meki) bar jednom u životu. Islam je preovlađujuća religija na Srednjem istoku, kao i mnogim državama Afrike i Azije. Muslimanske zajednice postoje takođe u Srbiji i zemljama Balkana.

           
Islam se na području Istične Evrope javlja već u VII veku, na području današnje Rusije, a u XIII veku i na području Jugoistočne Evrope, odnosno današnje Bugarske. Tokom muslimanskog osvajanja Persije, islam je po prvi put prodro u regione, koji će kasnije postati deo Rusije. Osmanlijsko carstvo se proširilo u Evropu, osvajanjem i invazijom ogromnog dela tadašnjeg Vizantijskog carstva tokom XIV i XV veka.
Tokom perioda kada je Osmanlijsko carstvo bilo na vrhuncu moći, njegove evropske teritorije su se prostirale čitavom Jugoistočnom Evropom, delovima Istočne i Srednje Evrope. Opadanje moći ovog carstva, pogotovo nakon Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, dovelo je do pada Osmanlijskog carstva 1922. godine i gubitka svih njegovih evropskih teritorija izuzev današnjeg dela evropske Turske, Istočne Evrope i Tarakije.

     
Džamije u Smederevu
Poznato je da je Smederevo staro naselje i potiče iz vremena Rimljana. Njegova velika Tvrđava sagrađena je 1430. godine, a samo 29 godina kasnije naselje je palo u turske ruke, što je označilo i konačan kraj srpske srednjovekovne države. Početkom XVI veka na prostoru Tvrđave postojali su jedna džamija i četiri mesdžida. Džamija je nosila ime Mehmeda II Osvajača, koji je i zauzeo Smederevo, a smatra se da je to preuređena crkva Blagoveštenja. Dokaz za to je i tvrdnja Evlije Čelebije da je džamija građena u ,,starome stilu“. Jedan od mesdžida se zvao po Mehmed-begu, sinu Minet-begovom, prvom smederevskom sandžak-begu.

     
Naselje u Tvrđavi se povećavalo tokom XVI veka, pa je porastao i broj džamija. Evlija Čelebija je 1660.godine,  pored pomenute džamije, zabeležio u Tvrđavi još dve: Sir Merdovu (sin Abdulahov) i Hadži Velijinu. Polovinom XIX veka bila je ostala jedna džamija koja se vidi na Kanicovom crtežu Tvrđave, ali je i ona porušena 1867. godine. Podgrađe ili varoš počela se izgrađivati tek posle 1476.godine, jer je stara varoš tada izgorela. U drugoj polovini XVI veka u varoši su bili jedna džamija i tri mesdžida, a Evlija Čelebija je 1660. godine zabeležio 27 džamije. Do danas su očuvani samo temelji jednog minareta. I dok je u Smederevu je bilo 27 džamija i 4 mesdžida, od kojih je najpoznatija bila Hadži-Velijina džamija (ne računajući onu koja je postala od crkve), u Novom Pazaru imalo je 23 džamije i 11 mesdžida, sa najpoznatijom Altim-alem džamijom, koja i danas postoji. Posle ove grupe naselja s velikim brojem bogomolja dolazi veća grupa naselja sa znatno manjim brojem, gdje se u podacima više ne razlikuju džamije od mesdžida.

U Smederevu danas postoji Versko veće muslimana-Medžlis. Medžlis je viša lokalna organizaciona jedinica islamske zajednice, koja u pravilu obuhvata najmanje sedam džemata, a koji čine jednu celinu.

Hrišćanstvo
Hrišćanstvo je abrahamska, monoteistička religija zasnovana na životu i učenjima Isusa iz Nazareta, kako su predstavljeni u Novom zavetu. Nastalo je u Palestini, u prvom veku naše ere. Obuhvata brojne hrišćanske crkve, zajednice i sekte, kojima je zajednička vera u Isusa Hrista, te prihvatanje života u skladu s evanđeljem. Utemeljio ju je Isus Hrist, a njezini sledbenici nazivaju se hrišćanima.
      
Hrišćanstvo pripada tipu drevne (istorijski), proročke i objavljene religije, etičko-mistične strukture, spasiteljski i eshatološki usmerene. Kroz istoriju se raščlanilo na više konfesija  (rimokatoličanstvo, pravoslavlje, protestantizam, nestorijanstvo i monofizitstvo) i sa njima odgovarajućih crkava; Rimokatolička crkva, Pravoslavna crkva, protestantske crkve i istočne pretkalcedonske).
Hrišćanska era počinje Isusovim rođenjem, i po njemu je određena  Nova era.

Isus Hrist
Osnivačem hrišćanstva smatra se Isus Hrist (hebrejski Jošua) po kome je hrišćanstvo i dobilo ime. Isus je obično lično ime, dok Hrist znači mesija, pomazanik, od Boga poslat. Najnovija istraživanja govore da je Isus istorijska ličnost. Naime, Isusa u svojim delima spominju i nehrišćanski pisci iz prvog veka (Tacit, Josif Flavije). Ipak, osnovni izvor podataka o Isusovom životu, radu i učenju predstavlja Biblija (grčki:“knjige”), sveta knjiga hrišćanstva, odnosno Novi zavet.

Katoličanstvo
Katoličanstvo ili katolicizam (latinski catholicismus, od grčkog καθολικός, sveopšti, univerzalni), hrišćanski ogranak, čiji je nauk definisan na dvadeset i jednom ekumenskom koncilu; veroispovedni sistem Katoličke crkve. U nazivu je naznačena univerzalnost hrišćanske evanđeoske poruke, namenjene svakom čoveku, narodu, jeziku, kulturi, civilizaciji i društvu, što je jedno od četiri obležja svake hrišćanske crkve (katolicitet).

         
Katolicizam je organizovanan kao vidljiva hrišćanska crkva, koja ima hijerarhiju i laike. Članom verske zajednice postaje se krštenjem, a krste se deca i odrasli. Klerici i laici razlikuju se samo vrstom službe uzajednici. U katolicizmu postoje tri vrste hijerarhije : svešteninička (biskup, prezbiter, đakon), kanonska (papa, ordinar, dekan, župnik, kapelan) i počasna (kardinal, metropolit, nadbiskup, prelat, kanonik i prebendar).
Katolička crkva  je nadnacionalna i centralizovana. Vrhovni poglavar je papa (rimski biskup), koji uz pomoć Svete stolice i njenih tela upravlja sveopštom Crkvom, u zajedništvu s biskupima, koji upravljaju mesnim crkvama (biskupije). Biskupija se deli na dekanate, kojima upravljaju dekani ili nadžupnici. Dekanati se dele na župe, kojima upravljaju župnici, a pomažu im kapelani. Postoje i nuciji.

Katolička crkva u Smederevu
Katolička župa je u Smederevu odbnovljena 1927. godine, kada je 14. februara te godine, postavljen novi župnik, bosanski franjevac fra Danijel Brižovec. On je bio na službi samo jednu godinu, pa je posle njega došao fra Alfonso Kudrič. Ovaj je službovao u Smederevu sve do 1940. godine. Treći župnik je bio Vid Ivanušec, koji je u Smederevu bio od 1940. do 1944. godine. Župa je bila posvećena Svetom Ivanu Krstitelju.

Župska crkva sa župskim stanom, nalazila se u starom delu Smedereva, u ulici Stevana Nemanje br. 26, gde se i danas nalazi. Crkva je teško stradala u Eksploziji 5. juna 1941. godine u Smederevskoj tvrđavi, tako da u ondašenjem obimu ona nikad nije obnovljena. Posle toga sv. Misa se služila neko vreme u dvorištu srušene crkve, zatim u obnovljenoj župskoj kuhinji, pa onda u zakupljenoj prostoriji u Godominu. Neko vreme je za potrebe crkve bila zakupljena prostorija u kući  Raše Mihajlovića, u ulici Dimitrija Davidovića br.4, a posle u toga, u ulici Ante Protića br.7, u kući Alojzija Presečnika, koji je bio predsednik Crkvene opštine. Ondašnja župska kuća, sa kapelicom u njoj, sagrađena je na mestu gde je ranije bila crkva, 1954. godine. Župnik u Smederevu je bio Antun Pripušić od 1973. godine do kraja života, a posle toga za župnika je došao Stjepan Barišić, 2000. godine. Tada je započeta izgradnja nove župske crkva u dvorišnom delu parcele.

Crkva (Župa) Sveti Ivan Krstitelj
Prema validnim dokumentina Župa Sveti Ivan Krstitelj snovana je 1927. godine, mada bi bilo bolje reći da je obnovljena, jer potiče još od XV veka. Poznato je da je nekoliko godina od formiranja Kraljevine SHS i u Smederevu bio veliki broj pridošlih katolika, što je nametnulo potrebu i za crkvenim zdanjem. Otud ne čudi što je sredinom 1926. godine kupljena jedna zgrada sa ciljem da bude preuređena u kapelicu i stan za sveštenika. Planirano je da po završetku izgradnje nove bogomolje bude osnovana župa, koja bi obuhvatila sva mesta u okruženju. Početkom sledeće godine, kada je Ministarstvo vera odobrilo osnivanje župe, stekli su se svi uslovi da župa počne da živi „punim plućima’’. Podignuta je i crkva posvećena Svetom Ivanu Krstitelju. Nekoliko godina kasnije, 5.juna 1941.godine, prilikom eksplozije u Tvrđavi, stradali su i crkva i župni stan. Sv. Misa je zatim zadugo služena na različitim privremenim mestima.

Godine 1954, posle mnogo različitih problema, u Smederevu je konačno podignuta nova župna kuća sa kapelicom Svetog Ivana Krstitelja. Prema svim poznatim izvorima, redovno služenje Sv. Mise nije bilo moguće sve do dolaska časnih sestara, najpre Kćeri hrišćanske ljubavi Svetog Vinka (usmiljenki), a za njima i Marijinih sestara od čudotvorne medaljice, koje su radile u Smedervskom medicinskom centru, gde su bile lepo primljene, i čiji je rad i od lekara i od bolesnika, bio visoko cenjen. Te časne sestre bile su u bolnici „na veliko oduševljenje bolesnika i lekara’’. Do danas je ostalo nejasno zbog čega su one 1972. godine napustile Smederevo.

Godine 2001. vlast grada Smedereva je izmenom regulacionog plana omogućila smederevskim katolicima podizanje nove crkve, prema projektu arhitekte Miroslava Pašagića iz Beograda. Predviđeno je da crkva bude duga 19 i široka 11 metara. Njena gradnja je zastala 2004. godine zbog usklađivanja različitih detalja, kao i radova koji su obavljeni izvan Smedereva, poneki i u Sloveniji.

 
To nije značilo da hram nije služio svojoj nameni, jer je već bio pod krovom i mermernim podom. Ubrzo su postavljeni oltar, amvon i krstionica. Oltar je sačinjen od kamenog bloka teškog preko 4 tone, prenetog s hrvatskog ostrva Brača. Izrađen je po nacrtu nadarene slovenačke arhitekte Vere Turnšek. Po tumačenju nadbiskupa Hočevara, oblikovan je „kao da se želi razdeliti u oblik krsta, on je slika Hristovog groba i njegovog žrtvovanja za naš spas i baš zbog toga nije nacrtan, nego udubljen u kamen’’. Amvon je desno od oltara. Postavljena je i krstionica.

Župa i župna Crkva, a time ne samo župljani i župljanke, nego i Crkva i Srbija u celini, počašćeni su ostvarenjima isusovca patera Marka Ivana Rupnika, kojeg je nadbiskup Stanislav Hočevar zamolio da i Smederevu podari svoje stvaralačke vizije. Inače, njegova ostvarenja na poseban način ukrasila su najznačajnije prostore ’’kuće Nadbiskupije’’, kao i unutrašnje zidove župne Crkve Uzvišenja Svetog Križa u Nišu. Prema Rupnikovoj zamisli izrađeni su prozori crkve u tehnici vitraža, a potom i mozaičke predstave u prezbiteriju, čija je izrada tek okončana.
U prošlosti u Smederevu je bilo sedište biskupa. Osnivanje Beogradske nabiskupije, sedište biskupa je premešteno u Beograd. Danas se ta nadbiskupija zove Beogradsko-Smederevska.

Pravoslavlje
Pravoslavlje (grčki Ορθοδοξία – pravoverje) je prevod grčke reči ortodoksia. To je slovenski prevod sa kraja srednjg veka. On je u biti tačan, ali bi ispravnije bilo da se koristiti reč pravoverje, ili još bolje ortodoksija.Ta rec (doxa) se koristi kao liturgijski termin sa značenjem slave: doxa to Patri ke to Io ke toAgio Pnevmati (slava Ocu i Sinu i Svetome Duhu), i u tom smislu sasvim je pravilan prevod Pravoslavlje.

   
Pojam pravoslavlja se odnosi na celokupno pravoverno hrišćanstvo, koje počiva na Svetom pismu i Svetom predanju, odnosno na apostolskoj veri i odlukama sedam vanseljenskih sabora. Pravoslavni hrišćani ispovedaju izvorni Nikejsko – carigradski simbol vere.
Pravoslavlje je oličeno u postojanju Pravoslavne crkve, pod kojom se podrazumeva zajednica autokefalnih pomesnih crkava, koje su u punom međusobnom jedinstvu. Pravoslavna crkva se smatra jedinstvenom, svetom, sabornom i apostolskom crkvom, koju je osnovao Isus Hristos u Jerusalimu, i koja je nakon  Vaskrsenja i Vaznesenja Gospodnjeg, primila blagodat Duha svetoga na dan Pedesetnice.

         
Pravoslavna crkva sastoji se iz pomesnih crkava-autokefalnih i autonomnih. Autokefalna crkva je samostalna pomesna crkva, administrativno i kanonski potpuno nezavisna od drugih pomesnih crkava. Autonomna crkva je zavisna pomesna crkva, ima teritorijalnu i administrativnu nezavisnost, ali se nalazi u sastavu neke autokefalne crkve. Sve one se nalaze u jedinstvenom kanonskom i liturgijskom zajedništvu.

Pravoslavne crkve u Smederevu

Crkva Blagoveštenja
*U aprilu 2012. godine u Smederevskoj tvrđavi počela je obnova crkve iz X veka.
Skoro 40 godina od kada su slučajno u Smederevskoj tvrđavi otkriveni ostaci crkve iz X veka, aprila 2012.godine počela je njena konzervacija. Veruje se da je ovde, kroz vekove, na istim temeljima podizana pravoslavna, katolička crkva i džamija.

Burna istorija lokaliteta počinje u X veku, pola milenijuma pre nego što će na istom mestu nići Đurđeva Tvrđava. Veruje se da je najpre izgrađena Vizantijska crkva, da bi u prvoj polovini XV veka despot Đurađ Branković obnovio crkvu, koja je potom srušena padom pod Turke 1459. godine. Onda je tu nikla džamija, čijeg minareta se obrisi i danas vide. Kada je Austrija krajem XVII i početkom XVIII veka zavladala ovim prostorom, džamija je pretvorena u katoličku crkvu. Turci su je ubrzo porušili i nikada više nije obnovljena. Tokom iskopavanja, u velikoj meri, urušeni su završni delovi ostataka zidova, pa je prilikom njihovog čišćenja, otkopana velika količina kamena. Sakralni kompleks čini nekoliko građevina. Najstariji su ostaci crkve trikonhalne osnove u severnom delu kompleksa. Na osnovu arheoloških nalaza datirana je u X vek, znatno pre izgradnje tvrđave. Nažalost, usled kasnijih građevinskih intervencija njeni zidovi su oštećeni do te mere da su danas postojani samo u temeljnoj zoni, u visini od oko tridesetak centimetara. Prostor oko kompleksa će se proširiti i biće prezentovan na prvobitnoj koti terena.

Regionalni Zavod za Zaštitu Spomenika Kulture uradio je Projekat konzervacije i prezentacije sakralnog kompleksa, a Ministarstvo kulture odobrilo je sredstva za konzervaciju i delimičnu restauraciju.

* U oktobru 2012. godine završene su konzervacija i prezentacija sakralnog kompleksa iz X veka, unutar zidina Smederevske tvrđave.

Tajna Blagoveštenske crkve
Veruje se da je u Tvrđavi postojala saborna crkva u kojoj su prvobitno pohranjene mošti Svetog  Luke. Nemački stručnjaci obavili su geomagnetna snimanja podzemlja i sačinili satelitsku mapu, ali ostaci Blagoveštenske crkve nisu nađeni.

Maketa Blagoveštenske crkve (rekonstrukcija)

Sveti Luka zaštitnik Smedereva
Značajan datum u istoriji despotovine je 15. januar 1453. godine kada su u Smederevo doneti mošti Svetog Luke. To je bilo delo depota Đurđa Brankovića i poslednja nada da se srpska država spase od turske najezde. Verovalo se da mošti svetaca mogu donerti zaštitu. Zato je despot Đurađ učinio sve da mošti apostala i jevanđeliste Luke, poznatog slikara i lekara, dođu u Smederevo. Za mošti je platio sultanu 30.000 dukata, pa su one prenete iz Rogosa u Epiru u grad na Dunavu. Kroz celu despotvinu mošti, kao najsvetlija relikvija, nošene su na svečani način. Na dugom putu bolesni su želeli da dotaknu kovčeg u nadi da će ozdraviti. Da bi putovanje bilo bezbedno, oko kovčega bili su postavljeni čuvari. I tako je bilo sve do Smedereva, gde je doček bio najsvečaniji. U Malom gradu svu noć bilo je bdenije u prisustvu najviših državnih velikodostojnika na čelu sa despotom Đurđem. Sutradan su mošti iznete iz Malog grada i pronete kroz Veliki grad, a zatim je sledio obilazak oko Tvrđave. Potom su one unete u novosazidanu mitropolitsku crkvu Blagoveštanja, gde su položene sa desne strane dveri.

Crkva Svetog Justina u Padovi

Tako je Sveti Luka postao zaštitnik Smedereva, koje je onda postalo stecište poklonika i hodočasnika. Ali, sve to trajalo kratko. Na Badnji dan 1456. godine umro je despot Đurađ, koga je nalsledio sin Lazar. Da bi se mošti spasle, prenete su u Bosnu pošto se Đurđeva unuka Jelena, kći Lazareva, udala za bosanskog prestolonaslednika Stevana Tomaševića. Mošti su prvo bile u Jajcu, tadašnjoj prestonici Bosne, do njenog pada 1463.godine. Odatle su prenete prema Dubrovniku, ali ih je u Stonu zaustavio vojvoda Ivaniš Vlatković, i poslao ih u Veneciju. Unuka Jelena je, na kraju, mošti Svetog Luke prodala Mlečanima. One i danas počivaju u crkvi Svetog Justina u Padovi.

Crkva Uspenja Presvete Bogorodice
Iznad Smedereva, već puna dva milenijuma, današnje Karađorđevo brdo služilo je kultu. Tu je bio paganski hram sa rustičnom boginjom Nikom. Nemci su naišli na temenje jednog omanjem rimskog okruglog zdanja koje je imalo oko 7 metara u prečniku. Temelji su predstavljali ostatke nekog paganskog hrama davno srušenog.Tokom izvođenja radova Nemci su naišli i na jednu dosta visoku figuru, koje je predstavljala neko krilato božanstvo, možda Apolona ili neku drugu mitsku ličnost.

Nađeni predmeti i skulptura boginje Nike su nestali tokom rata i samo se pominju u pisanim dokumentima. Ovde se radi o najstarijim antičkim sakralnim spomenicima nađenim u samom Smederevu u blizini stare Grobljanske crkve, gde je kako se vidi u antičko vreme bilo neko svetilište.Arhitektura prestola i cele crkvene zgrade upućuje da je objekat zidan od materijala, koji je ranije pripadao drugim građevinama. Pod u oltaru i u pevnicama izveden je rimskim opekama sa žigovima. Verovatno je i Crkva Uspenja Presvete Bogorodice podignuta u cilju održavanja starog kulta. Može se predpostaviti da je materijal za prvobitnu crkvu donet sa obližnjeg rimskog svetilišta. Izvanredan pogleda na Dunav omogućuje da se odavde po lepom vremenu vidi daleko, što je bilo tipično za rimske naseobine. U severnoj pevnici Grobljanske crkve, u podu, nalaze se rimske crkve sa žigovima, a nema tegula srednjevoekovnog formata. Na zapadnoj fasadi crkvice uzidana je Meduza sa dve ptice u uglovima.

Crkva je sazidana između 1430. i 1456. godine kao sažeti trikonhos. Njeno kube naslanja se na pilastre. Fasade su ozidane kamenom i opekom sa vrlo malo rezanog ukrasa. Pod crkve je niži od nivoa dvorišta. Hram je jednobrodna trikonhalna građevina vitkih razmera, nadvišena elegantnom osmostranom kupolom i sa ukrašenim fasadama u stilu moravske škole.
Građevinski materijal kojim je zidana crkvica istovetan je sa kamenom i opekom upotrebljivanom za izgradnju Tvrđave. To su rimske spolije i nadgrobni spomenici sa Mons Aureusa, Viminaciuma i Marguma. Taj detalj već upućuje na datiranje u doba podizanja Tvrđave. Model Grobljanske crkve stavljen je u ruke despota Đurđa na fresci na Oplencu, datom zajedno sa ostalim srpskim vladarima, koji su podizali crkve, ali to nije dokaz da je crkvu podigao Đurađ Branković.

Jasno je da Grobljanska crkva nije bila katedralni hram u kome su se skupljali građani Prestonice, jer njeni skromni prostor može da primi jedva 100 ljudi. Biće da je ona u doba Despotovine bila samo manastirska crkva. Epigrafski zapisi su različite sadržine i potiču iz raznih vremenskih perioda. Postoje dva zgrafita koji se datiraju u period od 1604. do 1698. godine, među kojima se ističe natpis koji govori o poseti patrijarha Arsenija. Na unutrašnjem prostoru crkve nalazi se ukupno 44 natpisa. Od ukupnog broja 7 natpisa je nedatovano, 19 je napisano latinicom, 8 grčkim slovima, jedan tajnom bukvicom, a preostali ćirilicom. Najstariji natpis pominje 1012. godinu, a najmlađi 1914. Od svih natpisa najvažniji natpisi koji pominju posetu pećkog patrijarha Jovana iz 1643.godina i Stefana Kovača iz 1703.godine.

Joakim Vujić je putujući po Srbiji 1826. godine zabeležio da je crkva na groblju u funkciji parohijske crkve, a ne manastir. Pored navedenog Vujić je zabeležio da je Smederevo imalo oko 4000 duša i da je pomenuta crkva, koju naziva „Gornjom“ bila mala i da se oseća potreba za većom. Takvu potrebu je shvatio Ljota Dimitrijević, poznatiji kao Ljotić, koji je došao iz okoline Bitolja u Krnjevo, a oko 1860. godine prešao u Smederevo. Odmah po dolasku u Smederevo, sa zapadne strane Crkve Uspenja Presvete Bogorodice, podigao je drvenu pripratu.

Na Grobljanskoj crkvi skromno se ponavljaju stari oblici sakralne arhitekture i slikarstva. Živopisanje je vršeno odozgo. Protomajstor je obavio najteži posao u kubetu i veće površine. Celokupno slikarstvo moglo bi biti jednovremeno, ali i od jednog zografa. Tehnika živopisa odaje vizantijske vaspitanika, odnosno majstore iz Makedonije. Sudeći po bojama i tehnici slikaća celokupan živopis je nastao istovremeno od jedna grupe. Zografi, koji su dobili da živopišu ovu prostorno malu crkvu, želeli su da daju što više scena. Stoga su slikari potkupolnih delova razvili minijaturno slikarstvo. Prema tome, razlika u živopisu kubeta i naosa sastoji se u proporcijama.

Za vreme Đurđeve Despotovine Smederevo je pokazalo svoje bogate umetničke tradicije sa daleko kvalitetnijim izražavanjem, nego u vreme živopisanja fresaka u XVI veku. Arheološka istraživanja potvrdila su pretpostavku da je crkva podignuta kao grobna zadužbina i da je u njoj vršeno sahranjivanje sve do XVII veka. Tokom istraživanja u crkvi je otkrivano 13 grobova. Istorijska istraživanja su dokazala da je crkva vremenom rušena i obnavljana. Jedna od značajnih obnova bila je 1703. godine, kada su je obnovili siromašni, a ne bogati. Druga obnova vezana je za 1930. godinu kada je uklonjena dozidana priprata na zapadnoj strani. Crkva je danas u potpunosti završena.

Hram Sveti Đorđe  (Crkva Sveti Georgije)
Crkva Svetog velikomučenika Georgija u Smederevu spada među najveće hramove XIX veka u Srbiji. Izvedena kao prva reminiscencija jednog srpskog srednjevekovnog spomenika, crkve Svete Trojice manastira Manasije iz XV veka. Crkva je  stilski oblikovano u srpsko-vizantijskom duhu, mada je prisutna i barokna drugostepena plastična dekoracija, što je odraz vremena u kome je zidana. Ona predstavlja lep primer vrhunca ranog romantičarskog istoricizma.

Njen protomajstor bio je poznati makedonski neimar i zograf Andreja Damjanov iz Velesa, koji je po nešto izmenjenom planu arhitekte Jana Nevole zidao crkvu u periodu od 1850. do 1854. godine. Po svom arhitektonskom sklopu ona predstavlja kombinaciju trikonhosa, razvijenog upisanog krsta sa pet kupola i trobrodne bazilike. Crkva je trobrodna, osnove upisanog krsta, ima poligonalnu apsidu, đakonikon i proskomediju, pevnice, zatim pet vitkih kubeta i masivni barokni zvonik na zapadu.Prostorno je podeljena na oltarski deo, naos i malu pripratu, iznad koje je galerija. Svod crkve drži šest snažnih stubova obloženih sivo zelenkastim veštačkim mermerom, sa vizantijskim kapitelima povezanim lukovima.

Dimenzije crkve su: dužina 31,80 metar, širina 17,10 metara, visina 50,65 metara. Unutrašnjim prostorom dominira naos na koji se nadovezuju na istočnoj strani trodelni oltarski prostor, pevničke konhe na severnoj i južnoj i na zapadnoj strani priprata sa galerijom. Iznad galerije podignut je barokni zvonik. Fasadu crkve odlikuje bogata plastična dekoracija izvedena kao spoj srpske srednjevekovne tradicije, baroka i islamskog uticaja.
Hram Svetog Georgija karakteriše pet kupola i visoki zvonik na zapadnoj strani. Iznad zapadnog portala hrama Svetog Georgija nalazi se skulpturalna predstava Svetog Georgija i aždahe. Živopis i ikone ikonostasa izradio je 1935.godine slikar Andreja Vasiljević Bicenko iz Kijeva, jer je ikonostas iz perioda nastanka crkve, nažalost uništen tokom Prvog svetskog rata.

Živopis i ikone na ikonostasu predstavljaju izuzetno vrednu slikarsku celinu, stilski izvedenu kao kompromisno rešenje između srpske tradicionalne religiozne slike, savremenog bogoslovlja, ruske tradicije i akademskog stila. Iz slikanog programa posebno se izdvajaju kompozicije Prenos moštiju Svetog Luke u Smederevo i Propoved na gori, kao predstave sa snažnim istorijskim i versko-političkim karakterom, upotpunjene portretima autentičnih istorijskih ličnosti.
Stubovi, kao arhitektonski elemenat unutrašnje kompozicije, su vitki, elegantnih linija i ostavljaju impozantan utisak unutrašnjosti crkve. Za vreme Prvog svetskog rata ova je crkva mnogo postradala. Zauzimanjem Kola srpskih sestara iz Smedereva crkva je obnovljena 1922. godine, ali površno, samo onoliko koliko je bilo neophodno da bi crkva mogla služiti. Godine 1934.-1937. renovirana je temeljno izrađena je izolacija od vlage, napravljen mermerni ikonostas, izvedene su pevnice i predikaonica, nabavljeni veliki impozantni polijeleji.

Crkva Svetog Georgija spada u red najlepših i najprostranijih crkava u Srbiji, izgrađenih u vreme velike obnove iza I i II ustanka. Veoma je vredna kao arhitektonsko ostvarenje i predstavlja prekretnicu u načinu gradnje sakralnih objekata u vreme buđenja romantizma u nas. Locirana je u centru grada i zajedno, sa kasnije podignutim reprezentativnim zdanjem Suda i starog Opštinskog doma, danas uokviruje glavni Smederevski trg.(Foto: Pavle Marjanović) 

Zanimljivosti:
*Izgradnja Crkvu Sveti Đorđe: Iz rodoslova familije Marković, koji su načili naslednici u 6. kolenu, vidi se da je našu crkvu gradio (zidao) dunđer Boško Marković, a nakon završetka radova da je on postavio i krst na krov crkve ! Nadalje, on je poznat i tome što je od usahlog hrasta, na kome je bio urezan krst, u svom vinogradu napravio i postavio Krst – Zapis, po kome ceo potes na Zlatnom Brdu nosi ime Zapis.
*Smederevske Crkvene matične knjige (Nalaze se u Istorijskom Arhivu!): U njima je vođena evidencija svih rođenih, krštenih, venčanih i umrlih u Smedervskoj parohiji. Cela familija Tasić u 5 kolena unazad upisana je u ovim knjigama, između ostalih i pisac ovih redova!
*Sečenje Slavskog kolača. U svom dečakom dobu, pisac ovih redova je, u najboljem odelu i sa najlepšim raspoloženjem, svake godine 27. oktobra (Sveta Petka) odlazio u Crkvu Sveti Đorđe kod svog paroha na sečenje (rezanje) Slavskog kolača.

Crkva Sveti Luka
Impozantni sakralni objekat na Carini, Crkva Svetog Luke, počeo je da se gradi 1999. godine, a osveštan je 2016. godine. U Crkvi Svetog Luke ostalo je da se uradi fasada i živopis.

U samoj porti ostalo je da se završi izgradnja administrativno –stambene zgrade, ograda i ozelenjavanje porte. Ova Crkva u sebi ima i memorijalni karakter podsećajući na istoriju Smedereva, koje je imalo veliku ulogu u istoriji, bilo je prestonica, sedište kako kulturnog, tako i političkog života. Padom Smedereva pala je i Srbija, a mošti Svetoga Luke su ovde boravile, a imamo i nekoliko svetitelja iz blagorodne dinastije Brankovića. Istoriju Smedereva u Crkvi obeležavaju glavni oltar posvećen svetom apostolu i jevanđelisti Luki, čije su mošti bile u Smederevu u vreme despota Đurđa od 1453.-1459. godine. Smederevo, u svojoj dugoj istoriji nije imalo gosta višeg ranga od Hristovog apostola Luke. U temelje oltara ugrađen je kamen iz manastira svetog Luke kod grčkog grada Tiva, mesta gde je sveti Luka okončao svoj ovozemaljski život.Poseban paraklis (kapela) u samoj crkvi, koji će služiti kao krstionica, posvećen je svetom Stefanu Smederevskom, oslepljenom sinu despota Đurđa. U temelje kapele ugrađen je kamen iz Smederevske tvrđave koju je Đurađ zidao sa sinom Stefanom, sa celom svojom porodicom, sa svim Srbima, za spas od neprijatelja.
Osam vekova manastira Hilandara je jubilej kojim se Srbija ponosi pred svetom. Jubilarno slavlje je započeto 17. novembra 1997. a završeno je oko Vaskrsa 1999. godine. S tim u vezi, na duhovne i kulturne spone Smedereva i Hilandara asocira severni oltar posvećen Bogorodici Trojeručici. Simboličnu vezu materijalizuje spomen-kamen iz Hilandara položen u temelj crkve.Dva milenijuma od rođenja Gospoda Isusa Hrista je jubilej koji je proslavio ceo svet. U svepravoslavni program ovog jubileja, Smederevo se uključilo posvećivanjem južnog oltara Hristu Mirotvorcu. Duhovne veze Svete Zemlje i Smedereva materijalizuju kamen iz Vitlejema, Hristovog rodnog mesta, položen u temelj crkve, zatim grumen zemlje iz svetog grada Jerusalima, mesta Hristovog stradanja i Vaskrsenja i voda iz sveštene reke Jordan u kojoj je Spasitelj kršten.

Prenos moštiju Svetog Luke u Smederevo
Prenos moštiju Svetog Luke predstavlja najveličanstveniji događaj u srednjovekovnoj istoriji Smedereva. Prenos moštiju iz Epira u Grčkoj, kao i doček ove relikvije u Smederevu, jedan su od odnih događaja koji su imali svoj eho u narodnoj tradiciji i istoriji još mnogo godina nakon te 1453. godine.

U godini kada su Turci osvojili Carigrad, a sloboda srpske srednjovekovne države sa prestonicom u Smederevu postajala sve neizvesnija, despot Đurađ Branković polaže nadu i vidi spas u otkupu i prenosu u Smederevo čudotvornih moštiju Svetog Luke, apostola i jevanđeliste, prvog  ikonopisca i lekara. Srednjovekovni čovek verovao je u čudotvornu moć svetiteljskih moštiju, ne samo isceliteljsku, već i u njihovu moć da sačuvaju državu i grad. Zbog toga je ova znamenita relikvija otkupljena od turskog sultana za trideset hiljada zlatnih dukata, stigla iz Rogosa u Epiru u srpsku srednjovekovnu prestonicu u Smederevu, 12.januara 1453.godine. Na svom svečanom putovanju do Smedereva, mošti Svetog Luke svuda su bile dočekivane i praćene sa pobožnim osećanjem stanovništva. Pored despota Đurđa Brankovića bila je njegova supruga Jerina, sinovi Grgur, Stefan i despot Lazar sa despoticom Jelenom, kao i kćer Mara.

Mošti su prenoćile u dvorskoj crkvi u kojoj je tokom čitave noći služeno svečano bdenije, da bi sutradan, takođe uz pratnju vladara, članova vladarskog doma i pesmu klira, pronete kroz Veliki grad uz pesmu „Steni grada utvrdet se i nepokolebimi prebudut“. Zatim su mošti unete u novosazidanu  Blagoveštensku crkvu i položene sa desne strane dveri. Mošti Svetog Luke čuvane su u Smederevu do pada grada i odnošenja relikvije 20.juna 1459.godine.

*Za pisanje ove nadahnute priče o Smederevskim crkvama korišćeni su tekstovi i fotografije iz knjiga i članaka dr L.Pavlovića, dr S.Domazeta, i dr M.Cunjka.

Prikupio i napisao:
Nikola Tasić Cale