Na današnji dan pre 80 godina velika tragedija zadesila je Smederevo

U Smederevu je na današnji dan, pre 80 godina, eksplodirala municija smeštena na otvorenom u srednjevekovnoj tvrđavi despota Đurđa Brankovića. U eksploziji je poginulo više od polovine stanovnika tog grada.

Svake godine, 5. juna u 14,14 lokomotive na smederevskoj železeničkoj stanici zavijanjem sirena podsete stanovnike da je tog dana 1941. u trenu poginula polovina građana Smedereva i onih koji su se zatekli u tom gradu pazarnog dana.

Eksplodirala je municija lagerovana na otvorenom prostoru u smederevskoj tvrđavi. Nije utvrđen uzrok eksplozije, nepoznat je broj poginulih. Najveći broj žrtava sahranjen je bezimen u zajedničkoj grobnici na samom ulazu u groblje.

Pisac knjige „Traganje za istinom“ u vreme eksplozije, radnik Železničke radionice Smederevo i putnik na zadnjoj plaformi poslednjeg vagona, Miroslav Stanković, izračunao je da se tog dana na grad sručilo najmanje 4.000 tona kamena iz zidina tvrđave. Postoji svedočenje da je kamen veličine vodeničnog točka pao u vinograd udaljen više od tri kilometra od tvrđave.

Na mestu eksplozije nastao je krater dubine devet i prečnika 50 metara.

Prvu procenu o pogibiji 4.000 ljudi dala je nemačka komanda u Beču. Posle Drugog svetskog rata broj žrtava je kontinuirano smanjivan dok nije prepolovljena procena nemačke komande.

Na spomen kosturnici, podignutoj 1942. upisano je 485 imena. Nisu upisana imena stradalih putnika voza 4714. Zna se da su vagoni, zbog pazarnog dana i deljenja svedočanstava učenicima gimnazije, bili prepuni i da je i na platformama svakog vagona stajalo po desetak putnika.

Istog dana prosvetni radnici iz čitavog sreza primali su plate u Smederevu kao i glumci Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada jer je u Smederevu bilo sedište Dunavske banovine.

Pored svega tog 50. dana okupacije u Smederevu, sedištu Podunavskog okruga i privremeno Dunavske banovine, stanovništvo menjalo jugoslovenski novac za srpski okupacioni.

U telegramu upućenom iz Železničke stanice Smederevo komesaru Srpske državne železnice 9. juna 1941. stoji da je iz ruševina izvađeno 16 vagona i dve lokomotive, a da je još devet vagona pod ruševina.

Prema pomenutom telegramu kompozicija je imala najmanje 25 vagona sa više od 2.000 putnika. Preživelo je 20 putnika.

Prema „Izveštaju likvidacione komisije izvanrednog komesarijata za obnovu Smedereva“ od 2.393 privatnih  objekata u građevinskom reonu grada, u eksploziji je neoštećeno bilo 25 zgrada.

Voz je kasnio u polasku da bi kompoziciji bila dodata još jedna lokomotiva. Više  autora u novinskim tekstovima i knjigama o tom događaju eksploziju su pripisali diverziji komunista, pominjan je i Mustafa Golubić kao izvršilac, ali bez navođenja ozbiljnih dokaza.

msp / SDCafe