Mostovi na Jezavi

Jezava predstavlja rukavac Velike Morave, koji se odvojio od nje kod sela Trnovče i nalazi se dolinskoj ravni Belike Morave. Ona počinje između sela Trnovče i Miloševca. Njeno korito, dalje prema severu, nije neprekidno, već postoje pojedini njegovi duži i kraći ostaci jer su meštani zatrpali korito na nekim mestima. Neprekidno korito Jezave počinje tek iz Rita, između Lozovika i Sraoraca. Odavde teče prema severu, račvajući se u mnoge rukavce i spajajući se sa Raljom i Konjskom Rekom, uliva se u Dunav kod Smederevske Tvrđave. Dužina Jezave iznosi 47,5 km, a njen sliv zauzima površinu od oko 170 km2 . On obuhvata znatan deo Moravske aluvijalne ravni i levu dolinsku stranu nizvodno od Velikog Orašja. Na tom svom putu, od izvora do ušća, ona spaja ili povezuje sledeća sela na Jezavi i oko Jezave: Veliko Orašje, Trnovče, Miloševac, Lozovik, Saraorci, Lugavčina, Osipaonica, Skobalj, Mala Krsna, Vranovo, Ralja, Radinac i Lipe.

Jedinstveni rariet vezan za Jezavu je da u zavisnosti od godišnjeg doba, ona je imala 2 suprotno smerna toka. Kada se Velika Morava izlivala, ona je gurala vodu u Jezavu, pa se ova onda ulivala u Dunav kod Smedereva. Kada je Dunav puno nadolazio, on je gurao vodu u Jezavu, te je onda ona morala da se uliva u Veliku Moravu.

Na toj maloj reci Jezavi, odnosno na toj njenoj dužini od samo 47,5 km bilo je – 35 mostova i mostića, u poređenju sa velikim Dunavom, na čijoj ogromnoj dužini od 2888 km – postoje 52 mosta!

Pri pisanju o Jezavi i o mostovima na njoj, nesebičnu u veliku pomoć, pružio mi je svojim pričama iz sećanaja Dušan Nikolić, koji je rođen 1926.godine u Smederevu. Mnogi stari Smederevci ga znaju i zovu Mali Dule, Krivi Dule ili Dule Murence. On je jedini i najstariji živi alas sa one čuvene fotografije o osnivačima Smederevske Ribarske Radne Zadruge iz 1948. god., koja je objavljena u knjizi „Alas nema tri osmice“- Nikola Tasić Cale – 2013.godine.

Mali Dule se među prvima naselio u tek formirano Ribarsko našelje kod Metalora, tj. na desnoj strani ušća Jezave u Dunav, neposredno ispod meta (ribarsko mesto) Čavrntija. To što je stari rođeni Smederevac, što je živeo u donjem delu grada, i to što se stalno nalazio u blizini Jezave, jesu osnove za dobro poznavanje situacije sa mostovima na Jezavi.

Tu je i moja strina, Jelena Tasić – Jelka Dalmatinka, rođena 1924.god. u Slanom kod Dubrovnika. Ali, udajom za ribara Božidara Tasića-Božu Belu,1947.god. postala je stara Smederevka. Radila je, najpre kao ribarski pomoćnik, ali je kanije postala najpoznatija žena – čamdžija na Jezavi, dok je Jezava bila živa reka! 
Prema njihovim usmenim kazivanjima, i pričama drugih Smederevaca, a naročito prema dokumentima i požutelim fotografijama, nastala je ova priča o mostovima na Jezavi, u samom gradu Smederevu. Ustanovljeno je, da je na reci Jezavi bilo više mostova građenih u rušenih u raznim periodima XIX, XX i XXI veka. Ovde se sada daje prikaz mostova od ušća Jezave u Dunav, pa do predgrađa Smedereva.

Drveno-metalni most od Tvrđave do Dame.

Namenski je izgrađen u vreme II Svetskog rata. To je bio most, koji je služio za postavljanje cevovoda za transportovanje naftinih derivata od Rafinerije do Ložionice, ili do Železničke stanice. Pisanih, samim tim i pouzdanih dokumenata o vremenu izgradnje nema, ali je sigurno da je napravljen u 40-tim godinama prošlog veka, pošto je 1940. godine u Godominskom polju započeta izgradnja Rafinerije. Ovaj podatak nalazi se knjizi Slavka Domazeta „Spomenar stare varoši“ iz 1996.god. Most je postojao je i posle Oslobođenja, 50-tih godina, a onda je srušen pošto godinama nije bio u namenjenoj funkciji.

Drveno-metalni most, neki Smederevci su ga zvali „Pilotne“ 
Fotografija je načinjena pre rušenja 1955. god. Na mostu se nalaze stari Smederevci: 
Dimitrije Marinković – Mita Kesega i Ivan Jovanović- Iva Brka. 

Železnički-metalno, betonski most – kod Tvrđave i Metalora.

Ovaj most je izgrađen između dva Svetska rata. Istraživanja i podaci pokazuju da je na desnoj strani Jezave, nedaleko od ušća u Dunav, na mestu zvanom Metalor, 1923. podignuta fabrika „Ekonom & Metalor“. Po položaju na fotografiji, može se zakaljučiti da je on izgrađen radi železničkog transporta robe o proizvoda iz te fabrike, koja je proizvodila prve livene peći u Srbiji od 1928. godine. Naslednica tadašnje fabrike "Ekonom & Metalor ", jeste širom nekadašnje Jugoslavije poznata fabrika šporeta „Milan Blagojević“, koja je privatizacijom 90-tih godina postala fabrika MBS. Pretpostavlja se da je u velokoj eksploziji municije 1941. godine prilično oštećen te da je zbog toga morao biti porušen, možda već tokom samog rata. Ipak, ostaci konstrukcije tog mosta potrajali su do šesedeseih godina, sa jedinom svrhom da momci prelaženjem preko njih, pokazuju svoju hrabrost.

Železnički-metalno, betonski most iz perioda između dva Svetska rata

Pretpostavka da je bio jako oštečen u velikoj eksploziji Nemačke uskladištene municije, koja se dogodila u Trvđavi 5. juna 1941. god. u 14:14 časova, i da je kao takav morao da bude srušen, možda još tokom trajanja rata na ovom prostoru.
 

Drveni most na starom koritu Jezave-na mestu današnje Crpne stanice.

Most je izgrađen u periodu pre okupacije Smedereva u I Svetskom ratu. Fotografiju mosta napravili su Nemački ili Austrougarski vojnici iz tog vremena, na kojoj se vidi se da je to bilo 1915. godine. To je i dokaz da je most postojao i pre njihovog dolaska u Smederevo. Nalazio se u produžetku današnjeg betonskog mosta. Zatrpan je kao deponija đubreta, šuta i otpadne zemlje, tokom 60-tih godina. Zbog potreba igradnje Crpne stanice na njegovom (zatrpanom) mestu, drvena konstrukcija je posečena, pa su onda povađeni stubovi . 
Na fotografiji se vidi i zgrada, na desnoj strani, na ušća Jezave u Dunav, koja je vazana za početak razvoja metalurgije i industrije u Smederevu. Naime, tu je 1879. godine podignuta prva livnica, pod imenom Metalor, čiji je vlasnik bio Petar Nešić. Ovaj podatak nalazi se knjizi Slavka Domazeta, „Spomenar stare varoši“ iz 1996.godine.

Most kod Tvrđave (staro korito), 1915-1918.god. I Svetski rat.
   

Most kod Tvrđave (staro korito), 1915-1918.god. I Svetski rat.
-Zarobljenici postavljaju nove koloseke za železnicu.

Drveni most na mestu ispod sadašnjeg Nadvožnjaka (staro korito Jezave).

Taj most je bio u nivou današnje ulice Miloša Velikog, u nastavku i sadašnjeg pružnog prelaza ispred fabrike „Heroj Srba“od 1945., (danas Želvoz od 1994.god.), i vodio je na drugu stranu kopna, koje je ustvari bilo ostrvo. Inače, preteča ove fabrike bila je Železnička radionica od osnivana 1926.godine. Sa fotografije, koju su načinili Nemački ili Austrougarski vojnici u I Svetskom ratu, 1915-1918.godine, u okupiranom Smederevu, vidi se tačna lokacija mosta i položaj prema okolnim kućama i Crkvi. 
Dakle, drveni most, za koga kažu da krije neke tajne sa kraja II Svetskog rata, pružao se delimično dužinom sadašnjeg nadvožnjaka. Tadašnje kopno – ostrvo je delilo staro i novo korito Jezave. Na tom kopnu su 50- tih godina živeli neki ljudi, a tu se nalazila i gradska Klanica. U ranim 60-tim godinama, tu su bile i neke zanatske radionice. Najpre je zatrpano staro korito Jezave, levo i desno od tog mosta. Most je zatrpan kao deponija đubreta, šuta i otpadne zemlje.

Drveni most na Jezavi (staro korito), 1915-1918.god. I Svetski rat.
             

Drveni most kod „Heroj Srbe“, ex Železička radionica, između 2 Svetska rata               
                  
 

Pogled na drveni most i “Heroj Srbu“, nakon II Svetska rata, 1950.god.

Zatrpavanje Jezave na ovom mestu, pa samim tim i drvenog mosta, počelo je 1965-te godine bacanjem svog gradskog smeća, šuta i otpadne zemlje oko drvenog mosta, koji se pružao preko njenog starog korita. Tada je načinjena najveća greška na ovim prostorima- ubijena je živa reka Jezava!
Mnogi ribari iz okoline vezivali su svoje čamce ispod tog mosta, Dude, Pipac, Mali Dule, pa i moj otac Dragoslav Tasić, zvani Draga Calion. 

Na prostoru zatrpane reke Jezave u oba korita, Republička i Opštinska vlast su 1975. godine donele odluku, da se izvede proširenje i izgradnja novog dela fabrike “Heroj Srbe“ koje je uspešno završeno 1980. god. Kada je fabrika “Heroj Srba“ prešla u vlasništvo ŽTP Beograd 1994. ona je dobila i novo ime „Želvoz“.

Betonski most na novom koritu Jezave.

On postoji i danas, ali  je u takvom stanju da po njemu nije dopušten drumski saobraćaj. Pouzdan podatak o godini izgradnje mosta je dvojben; po jednima je to 1939., a po drugima je to 1948. godina. Ova prva se uzima kao takva zato što je 1940. godine trebalo da počne izgradnja Rafinerije u Godominskom polju.

Izgradnja mosta na Jezavi- Na novom koritu1 / Fotografiju je načinio Čedomir Živojinović      

Izgradnja mosta na Jezavi- Na novom koritu 2 / Fotografiju je načinio Čedomir Živojinović      
                          

Most na Jezavi-Na novom koritu 1965.god.-Pogled ka ušću u Dunav / Fotografiju je načinio Ratko Mihajlović      
   

Most na Jezavi-Na novom koritu 2014.godine

Nakon završetka I Svetskog rata, u Jugoslaviji je pokrenuta obnova zemlje, između ostalog i preko dobrovoljnih radnih i omladinskih radnih akacija. Već krajem 1945. obnavljani su mnogi porušeni mostovi i ostali saobraćajni objekti, železničke pruge i drumovi, te osposobljeni za saobraćaj. Sa voljom ubrzanja obnove, organi Savezne Vlade su napravili plan obnove i stvorili posebne fondove za to. Tako su u posao krenule i brojne dobrovoljne radne i omladinske radne brigade. Prvi petogodišnji plan (petoletka) u Jugoslavoji pokrenut je 1947. godine sa ciljem da se ubrza posleratna obnova i industrijalizacija zemlje.
Sledstveno tome i u Smederevu su organizovane dobrovljne radne i omladinske radne akcije na izgradnji fabrika „Milan Blagojević“ i „Fagram“, na prostoru bivšeg Metalora. Za potrebe tih fabrika, u tom periodu, verovatno je izgrađen i betonski most na novom koritu Jezave. Zbog toga je druga godina izgradnje, 1948. mnogo bliža istini, jer je u tom periodu započeta intenzivna obnova Smedereva i izgradnja industrije. Fotografije izgradnje ovog mosta sačinio je stari Smederevski fotograf Čedomir Živojinović, preteča današnjeg „Foto-Dunav-a“. Neki stari Smederevci, pak, pričaju da je taj most izgrađen u periodu obnove Smedereva, nakon velike Eksplozije municije u Tvrđavi! 

Mostovi na Jezavi u predgrađu Smedereva

Betonsko-metalni most u Mitincu, kod Poljoprivredne škole.

Za ovaj most nema preciznog podatka izgradnje, ali je sigurno da je nastao u posleratnom vremenu intenzivnog razvoja poljoprivrede. Naime, trebalo je nakako povezati stranu Jezave, na kojoj je postojala Poljoprivredna škola sa Godominskim poljem, gde su mladi učenici trebalo da obavljaju očiglednu nastavu i/ili praksu. U zgradi te Poljoprivredne škole danas se nalazi Ekonomsko-Trgovinska škola. Po sećanju Ane Stanković, koja je na tom delu Godomina živela, i koja se nalazi na ovoj fotografiji, taj lepi most je bio u aktivnoj upotrebi sve negde do kraja 70-tih godina, kada je zatrpan kao deponija đubreta, šuta i otpadne zemlje. 

           
Betonsko-metalni most u Mitincu                                     A. Stanković na mostu u Mitincu

Betonsko-metalni most u Godominskom polju, kod Aerodroma.

Poznato je da je 1958. godine osnovan Aerokluba Smederevo, te da je tada podignut i Aerodrom u Godominskom polju, na desnoj starani Jezave, pored magistralnog puta M24. Nalazi se oko 4 km jugoistočno od grada putem prema Ralji, kod sela Radinac. Koriste ga sportski piloti za školsko i trenažno letenje, kao i poljoprivredna avijacija. Na aerodromu je jedna travnata pista dužine 1000 metara. Zbog bržeg i lakšeg prilaza i prolaza aerodromu, na mestu kod tzv. Prve Lipske rampe, na Jezavi je izgrađen mali most, koji je više godina služio pešacima i bicklistima. Godine 1980. taj most je porušen, zbog toga što je na tom mestu Jezava zatrpana, kako bi se napravio put sa prolaznim cevima za vodu ispod njega. O mostovima na Jezavi pričao je i podatke podatke dao, meštanin Lipa Bane Pavković

Drveni most u Godominskom polju-2. Lipski most.

Godominski most je građen za potrebe razvoja privrede sela, u prvoj polovini 60-tih godina, sa ciljem spajanja gornjeg i donjeg Godomina. Naime, u tom peridu u donjem Godominu osnovano je poljoprivredno dobro sa pogonima za preradu plodova, sa štalama i sa stanovima za rasnike. On je zavnično pušten u saobraćaj novembra meseca 1966. god., što potvrđuje i fotografija Radoslava Ranisavljevića – Žika Lija, objavljena u „Našem galasu“. Most se nalazio na ulazu u selo, na mestu zvano Breg. Most je zatrpan kao deponija đubreta, šuta i otpadne  zemlje, početkom 2000-tih godina. To je današnja zvanična Smederevska deponija!

Lipski most na Jezavi u Godominskom polju, izgrađen 1966.god.
Fotografiju je načinio 1966. godine Radoslav Ranisavljević

Lipski most na Jezavi u Godominskom polju, izgrađen 1966. god.
Fotografiju je načinio Bora Matić – Foto Bora 1973. god. Traktor vozi Stanko Dinić.

Drveni most u selu Lipe-1. Lipski most.

Ovaj most je sigurno izgrađen u vremenu pre I Svetskog rata, kada je Srbija bila Kraljevina i samostalna država. To pokazuje i fotografija, koju je načinio neko od okupatorskih vojnika, jer je Smederevo u vremenu od 1915. do1918. godine bilo okupirano od strane Nemačke i Austrougarske vojske. Most se tada nalazio kod Lipskog groblja, odnosno kod pumpne stanice na Železarinom kanalu-danas. Po priči meštana, taj most je, u velikoj poplavi 30-godina prošlog veka bio porušen, ali su njegovi ostaci bili vidljivi sve do 80-tih godina, kada je Jezava u tom delu bila zatrpana. Meštani Lipa su ga nazivali veliki most, ili velika ćuprija.

Lipski most na Jezavi u samom selu, izgrađen pre I Svetskog  rata

 
Obnovljeni Lipski most na Jezavi u samom selu
Fotografiju je načinio Ivan Stojić

Ova fotografija mosta načinjena je 60-tih godina. To je onaj isti most od pre I Svetskog rata, ali solidno obnovljen posle II Svetskog rata, kako bi i dalje služio meštanima. Ovaj most je više puta obnavljan, a bio je u upotrebi sve do 80-tih godina.
Urušavanje i jednog i drugog mosta, nastalo je u periodu kada je iskopan kanal za otpadnu vodu iz Železare, tzv. Crveni kanal, u čiji je tok priključen tok Jezave, kao i tok reke Ralje.
   

Nikola Tasić Cale
Dipl.maš.inženjer (U penziji)
Stari Smederevac

Izvor: SDCafe